Μπορεί στον τίτλο του συγκεκριμένου άρθρου να αναφέρομαι σε αυτό ως αντανακλαστικό. Πιο ορθός επιστημονικά όρος, ωστόσο, είναι η φράση «καταδυτική απόκριση». Μιλάω φυσικά για το σύνολο των μηχανισμών που έχει στη «φαρέτρα» του το ανθρώπινο σώμα και χάρη σε αυτό μπορούμε να απολαμβάνουμε τη θάλασσα με μία ανάσα!

Πρόλογος…

Αν ασχολείσαι αρκετά χρόνια με το υποβρύχιο κυνήγι ή την ελεύθερη κατάδυση, ενδεχομένως να το έχεις ακούσει. Αυτό το σύνολο μηχανισμών, όπως το χαρακτήρισα και παραπάνω, υπάρχει σε όλα τα θηλαστικά ζώα αλλά είναι μακράν πιο έντονο στα θαλάσσια θηλαστικά (π.χ. δελφίνια, φάλαινες, φώκιες κτλ). Ας μη ξεχνάμε πως τα ζώα τα οποία αναφέρω στην παρένθεση καταδύονται ακριβώς όπως κι εμείς… Με άπνοια. Έχουν πνεύμονες και εκμεταλλεύονται τον αέρα που έχουν πάρει από την επιφάνεια. Το καταδυτικό αντανακλαστικό είναι παρών και στον άνθρωπο, κάτι το οποίο δηλώνει και την θαλάσσια προέλευση μας. Ίσως γι’ αυτό το λόγο, άτομα του συναφιού μας με την πρώτη ευκαιρία επιστρέφουν «στην αγκαλιά της». Τι είναι ακριβώς αυτό για το οποίο μιλάω στις έως τώρα γραμμές και το οποίο εάν το αφήσεις θα γίνει ο καλύτερος βοηθός σου στην εξερεύνηση του μπλε;

Πότε ενεργοποιείται;

Το καταδυτικό αντανακλαστικό ή απόκριση - πλέον θα αναφέρεται ως ΚΑ - είναι μία σειρά άμεσων προσαρμογών που συμβαίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό όταν επικρατούν 3 συνθήκες:

1. Κράτημα της αναπνοής
2. Επαφή του προσώπου με νερό
3. Κατάδυση (αύξηση της υδροστατικής πίεσης)

Για να ενεργοποιηθεί, αρκεί να ισχύει μόνο η πρώτη συνθήκη (κράτημα αναπνοής). Έτσι λοιπόν εάν ένας άνθρωπος δοκιμάσει να κρατήσει την αναπνοή του εκτός νερού, τότε θα υπάρξει ΚΑ μόνο και μόνο από την παύση της αναπνοής και από την αύξηση των επιπέδων του διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα. Παρ ’όλα αυτά, το ΚΑ θα είναι σχετικά ‘αδύναμο’. Εάν επικρατούν οι 2 πρώτες συνθήκες (άπνοια + νερό στο πρόσωπο) τότε το ΚΑ ενεργοποιείται πιο γρήγορα και πιο έντονα. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ένας δύτης που κάνει στατική ή δυναμική άπνοια (μακροβούτι) στην πισίνα. Φυσικά οι περιπτώσεις που ενεργοποιείται πιο άμεσα και πιο έντονα είναι όταν επικρατούν και οι 3 συνθήκες που αναφέρω πιο πάνω. Κάτι τέτοιο ισχύει σε μία βουτιά ελεύθερης κατάδυσης στη θάλασσα.

Εάν ισχύει μόνο η 2^η ή μόνο η 3^η συνθήκη τότε δεν μπορεί ενεργοποιηθεί. Για παράδειγμα όταν έχεις το πρόσωπο σου μέσα στο νερό και αναπνέεις από τον αναπνευστήρα ή εάν κάνεις κατάδυση με αυτόνομη αναπνευστική συσκευή (SCUBA) τότε ΔΕΝ έχεις καταδυτικό αντανακλαστικό.

Ένας άλλος παράγοντας που παίζει ρόλο στο πόσο ισχυρό είναι το ΚΑ, είναι η θερμοκρασία του νερού. Για την ακρίβεια, είναι η διαφορά θερμοκρασίας του νερού από αυτή του προσώπου. Όσο πιο κρύο είναι το νερό, τόσο πιο ισχυρό θα είναι το ΚΑ. Το κρύο νερό δηλαδή, είναι σύμμαχος μας σε αυτήν την περίπτωση.

Από τι αποτελείται;

Το ΚΑ αποτελείται από:

1. Βραδυκαρδία
2. Συστολή σπλήνας
3. Περιφερική αγγειοσυστολή
4. Αιμομετατόπιση

Βραδυκαρδία: Είναι η μείωση της καρδιακής συχνότητας (καρδιακοί παλμοί/λεπτό). Αυτό έχεις ως αποτέλεσμα την εξοικονόμηση οξυγόνου (Ο₂) κατά τη διάρκεια της άπνοιας κυρίως λόγο της μειωμένης κατανάλωσης Ο₂ από τον καρδιακό μυ. Μία φυσιολογική καρδιακή συχνότητα κατά την ηρεμία κυμαίνεται από 60 έως 80 παλμούς/λεπτό. Κατά τη διάρκεια μίας στατικής άπνοιας ή μίας βουτιάς βάθους ο αριθμός αυτός μπορεί να προσεγγίζει τους 30 παλμούς και σε μερικές περιπτώσεις να κατέβει και παρακάτω.

Συστολή σπλήνας: Η μεταφορά του Ο₂ στα διάφορα κύτταρα που αυτό είναι απαραίτητο γίνεται μέσω των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος. Πιο συγκεκριμένα το Ο₂ συνδέεται στην αιμοσφαιρίνη η οποία βρίσκεται στο εσωτερικό τους. Η σπλήνα αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μία ‘αποθήκη’ ερυθρών αιμοσφαιρίων. Έτσι, κατά την κατάδυση με άπνοια, απελευθερώνει μία ποσότητα αυτών στην κυκλοφορία. Συνεπώς, υπάρχουν περισσότεροι ‘μεταφορείς’ για το Ο₂ που θα τροφοδοτήσουν με αυτό τους διάφορους ιστούς.

Περιφερική αγγειοσυστολή: Η διάμετρος των αγγείων στην περιφέρεια (π.χ. στα άνω και κάτω άκρα μας) μειώνεται με αποτέλεσμα η παροχή αίματος (άρα και Ο₂) σε αυτές τις περιοχές να είναι ελαττωμένη. Αυτό συμβαίνει επειδή ο οργανισμός αναγνωρίζει αυτά τα μέρη ως λιγότερο σημαντικά για την επιβίωση του σε συνθήκες άπνοιας. Έτσι εξοικονομεί τη μεγαλύτερη ποσότητα αίματος για πιο σημαντικά όργανα όπως ο εγκέφαλος και οι πνεύμονες. Συνέπεια των παραπάνω είναι η αίσθηση καψίματος στις μεγάλες μυϊκές ομάδες των ποδιών επειδή αναγκάζονται να λειτουργήσουν με αρκετά λιγότερο O₂ (αναερόβιος μεταβολισμός).

Αιμομετατόπιση: Αυτή η παράμετρος είναι αποτέλεσμα της περιφερικής αγγειοσυστολής. Όπως ήδη αναφέρθηκε, μία μεγάλη ποσότητα αίματος προσεγγίζει την περιοχή του θώρακα μέσω των αιμοφόρων αγγείων που «αγκαλιάζουν» τις πνευμονικές κυψελίδες. Τα αγγεία αυτά μεγαλώνουν σε μέγεθος και καταλαμβάνουν το χώρο που χάνεται όσο καταδυόμαστε εξαιτίας της αύξησης της υδροστατικής πίεσης και της επακόλουθης συμπίεσης του αέρα μέσα στους πνεύμονες (βλ. νόμος του Boyle). Με αυτόν τον τρόπο προστατευόμαστε ως ένα βαθμό από το πνευμονικό βαρότραυμα καθόδου.

Σε τι θα με βοηθήσει το γεγονός ότι τώρα ξέρω αυτές τις πληροφορίες;

Ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου δεν είναι απλά να σου παρέχει εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, ούτε να εμβαθύνει σε μηχανισμούς ανθρώπινης φυσιολογίας (γι’ αυτό γράφτηκε με όσο το δυνατόν πιο απλό λόγο). Ο κύριος σκοπός είναι να σε κάνει να εμπιστευθείς το σώμα σου, αλλά και να αντιληφθείς ότι η κατάδυση με άπνοια δεν είναι τόσο «παρά φύσιν», τόσο «περίεργη» ή και «επικίνδυνη» όσο κάποιοι νομίζουν (συνήθως εκτός χώρου). Ίσως τελικά ένα κομμάτι μας είναι φτιαγμένο γι’ αυτό.

Επιπλέον, όταν μιλάω για «εμπιστοσύνη» το κάνω για να καταλάβεις ότι δε χρειάζεται απαραίτητα να μάθεις 2-3 τεχνικές γιόγκα, να κάνεις διαλογισμό ή να μάθεις ειδικές τεχνικές αναπνοών για να ρίξεις τους παλμούς σου στους 40 πριν τη βουτιά. Το σώμα σου θα χαλαρώσει και η καρδιακή συχνότητα θα μειωθεί αυτόματα ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ της βουτιάς. Αρκεί να αφήσεις αυτό να συμβεί. Και πως θα αναπνεύσεις τα 2-3 λεπτά πριν τη βουτιά;

Όπως ακριβώς αναπνέεις τώρα που διαβάζεις αυτές τις γραμμές του ΒΥΘΟΥ καθισμένος στον καναπέ σου - ήρεμα και αθόρυβα. Τίποτα λιγότερο - τίποτα περισσότερο. Επιπλέον, όταν τα πόδια σου καίγονται κατά την ανάδυση ξέρεις ότι είναι εξαιτίας της αγγειοσυστολής που ανέφερα παραπάνω (και σε βοηθάει) και δε σημαίνει ότι πρέπει να ξεκινήσεις επειγόντως ενδυνάμωση στο γυμναστήριο ή να ξεκινήσεις να τρέχεις χιλιόμετρα καθημερινά. Δε χρειάζεται να γίνεις super-fit για να ξεκινήσεις ελεύθερη κατάδυση και να γίνεις καλύτερος σε αυτήν. Ένα καλό επίπεδο υγείας και μία, όχι κακή, φυσική κατάσταση είναι αρκετά για να απολαύσεις τη θάλασσα με άπνοια στο μέγιστο βαθμό… Να θυμάσαι, το σώμα σου ξέρει…

ΥΓ.1: Δεν έχω κανένα πρόβλημα με οποιαδήποτε μορφή yoga, διαλογισμού, χαλάρωσης κτλ. Ούτε φυσικά με οποιαδήποτε μορφής άσκηση. Πως θα μπορούσα άλλωστε να έχω «θέμα» με κάτι το οποίο προάγει την καλή σωματική υγεία. Απλά αναφέρω πως δεν είναι προ-απαιτούμενο για να επιτευχθεί ο εκάστοτε «καταδυτικός» ή «ψαρευτικός» στόχος.

ΥΓ.2: Η μεγαλύτερη επένδυση που μπορεί να κάνει κάποιος νέος (και όχι μόνο) στο χώρο είναι να παρακολουθήσει ένα ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΚΑΤΑΔΥΣΗΣ με κάποιον εκπαιδευτή. Εκτός από τα πολύτιμα εφόδια που θα του προσφέρει, θα αποτελέσει και μία «ασπίδα» στην παραπληροφόρηση που υφίσταται από το internet (social media & youtube) γύρω από το σπορ και η οποία πολλές φορές είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη.

Ο Γιάννης Κοθωνίδης είναι: Εκπαιδευτής Ελεύθερης Κατάδυσης AIDA - Φυσικοθεραπευτής Bsc, Master Ιατρικής Αθηνών - Αθλητής Ελεύθερης Κατάδυσης.